1 Voorwoord “De Tweede Wereldoorlog in Europa”

 Boek 3 Oorlog
apr 092015
 

Voorwoord door de schrijfster. Deze oorlog was zo erg geweest dat ik er in mijn jeugdige onschuld, ik was 14 jaar, stellig van overtuigd was dat mensen elkaar zoiets nooit meer zouden aandoen. Ik wilde er mijn hele lange leven dan ook niets meer over zien of lezen, tot het moment, twee jaar geleden, dat het oorlogsdagboek van mijn tante Claire op mijn pad kwam. Het lezen ervan triggerde een tot dat moment weggestopt verlangen; nu wilde ik eindelijk weten wat er in die zes oorlogsjaren was gebeurd, wie de schuldigen waren en hoeveel slachtoffers er tengevolge van deze oorlog zijn gevallen. Ik zocht het boek dat mij dat kon vertellen, maar ik vond het niet. Wel duizenden moeilijke boeken met ingewikkelde militaire details en te weinig menselijk opzicht of boeken voor lagere schoolleerlingen. Wat ik zocht moest over mensen gaan, de leiders, de generaals, de verzetsmensen en ook over de burgerbevolking. Ik las boeken die aan deze eisen voldoen en daaruit is dit boek ontstaan, een boek dat geografisch en niet chronologisch verslag doet. Al hetgeen de geïnteresseerde Nederlander over de beschreven zaken gedurende de oorlog wist, is bovendien terug te vinden in de fragmenten uit Claire’s oorlogsdagboek.

… Mits wij al diegenen, die een wig drijven in de eenheid van Europa, met groot wantrouwen bekijken en vooral nooit steunen, kunnen wij een nieuwe Europese catastrofe vermijden. Ook de populisten uit onze tijd zijn uit op eigen machtsvergroting en niet op het welzijn van het volk wiens stemmen zij willen verwerven. Aan hun brallende retoriek, schokkende one-liners en inhakken op bepaalde bevolkingsgroepen zijn zij te herkennen. Hitler, Stalin en Mussolini hadden deze kenmerken, maar werden −zo lang het goed ging− op handen gedragen. Toen het tij voor hen keerde, betaalde het volk dat hen aan de macht had gebracht de rekening.

…Laat dit boek daarom een waarschuwing zijn. De oorlogen van tegenwoordig zijn desastreuzer, massaler en vernietigender, de gevolgen rampzaliger, voor nog grotere aantallen mensen…

Inhoudsopgave

 Boek 3 Oorlog
apr 152015
 

Voorwoord

Inhoudsopgave

Voorwoord. 9

De Leiders. 12

  • -Adolf Hitler, der Führer. 13
  • -Joseph Stalin, uncle Joe. 16
  • -Benito Mussolini, il Duce. 19
  • -Winston Churchill 21
  • -Franklin D. Roosevelt, FDR.. 24

Hitler en zijn hofhouding. 27

  • -NSDAP. 28
  • -Het Duitse leger en de SS. 29
  • -De kring rond Hitler. 31
  • -De persoon Hitler. 33

De oorlogshandelingen in Europa vóór 1940.. 38

De Duitse inval in Nederland 1940.. 40

  • -De moeizame neutraliteit. 41
  • -Mobilisatie. 42
  • -Fall Gelb, de inval 44
  • -Het verloop van de strijd. 46
  • -Capitulatie. 49
  • -Nederland in de eerste maanden van de bezetting. 50

Dagboek jaarwisseling 1940/1941. 52

Het Verzet in Nederland 1940 – 1945. 53

  • -Sabotage. 54
  • -Stakingen. 56
    • –De Spoorwegstaking vanaf september 1944. 57
  • -Spionage. 59
  • -Onderduikers. 60
  • -De Verzetsgroepen. 62
    • –De Geuzen. 62
    • –Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers (LO). 65
    • –De Knokploegen (KP). 65
    • –De Falsificatiecentrales (FC), Persoonsbewijzencentrale (PBC) en de Persoonsbewijzensectie (PBS). 66
    • –Nationaal Comité van Verzet (NC). 67
    • –De Ordedienst (OD). 69
    • –Raad van Verzet (RvV/RVV). 71
    • –De Delta, later Binnenlandse Strijdkrachten (BS). 74
  • -De Kleinere Verzetsgroepen. 77
    • –De groep Albrecht. 77
    • –Geheime Dienst Nederland (CDN) / Groep Harry. 78
    • –De groep Kees. 79
    • –De groep Packard. 79
    • –De groep Rolls Royce. 80
    • –De Centrale Inlichtingen Dienst (CID). 80
  • -Walraven van Hall, Het Nationaal Steunfonds (NSF). 80

België en Frankrijk 1940.. 88

De slag om Engeland 1940.. 95

Italië 1940.. 97

Griekenland 1940-1941. 99

Dagboek jaarwisseling 1941/1942. 102

Noord-Afrika 1941-1943. 104

  • -Tobroek en El Alamein I en II 1941 -1943. 106
  • -Algerije en Tunesië 1942-1943. 111
  • -De Kasserinepas 1943. 115
  • -Het einde van de strijd in Noord-Afrika 1943. 116

Dagboek jaarwisseling 1942/43. 118

De zachte onderbuik van Europa 1943-1945. 119

  • -Sicilië 1943. 120
  • -Mussolini’s val 1943. 121
  • -De Conferentie van Teheran 1943. 124
  • -De laars van Italië 1943-1945. 126
  • -Monte Casino 1944. 127
  • -De Marokkaanse Goums. 130
  • -Florence 1944. 131

De landing in Zuid-Frankrijk augustus 1944. 131

Italië, de laatste loodjes. 134

  • -Desertie. 136

Oost-Europa 1941-1944. 137

  • -Lebensraum.. 138
  • -De Oost-Europese slachtingen. 139
  • -De Sovjet-Unie, juni 1941- januari 1942, Leningrad en Moskou. 142
  • -De Sovjet-Unie, januari 1942 – februari 1942, Stalingrad. 149
  • -De Sovjet-Unie, februari 1942 − juli 1943, Kursk. 153
  • -De Sovjet-Unie, juli 1943 − mei 1945, Warschau. 155
  • -De verliezen. 156

Dagboek jaarwisseling 1943/44. 157

Geallieerde piloten. 158

  • -Azewijn en het Vliegende Fort 1944. 163

Van Normandië naar de Rijn 1944-1945. 171

  • -Van Normandië naar Parijs 1944. 172
  • -Van de Seine richting Antwerpen en de Maas 1944-1945. 179
  • -Geallieerde logistiek in West-Europa. 182
  • -Market Garden 1944. 185
  • -Van Neerpelt naar Nijmegen september 1944. 189
  • -Market Garden. 190
  • -De Waalbrug in Nijmegen september 1944. 197
  • -Arnhem en Oosterbeek, september 1944. 200

De aanslag op Hitler juli 1944. 207

De Betuwe en Zuid-Nederland 1944. 211

  • -De Betuwe. 212
  • -Zuid- en Noord-Limburg, oostelijk Noord-Brabant. 214
  • -De Noordzeekust. 216
  • -De strijd om de Westerschelde-oevers. 217
    • –De Vesting Breskens september-november 1944. 218
    • –Woensdrecht en Zeeland oktober-november 1944. 219
    • –De Sloedam.. 221

Het Ardennenoffensief 1944/1945. 224

  • -Bastenaken kerstmis 1944. 231

Dagboek jaarwisseling 1944/45. 236

Van de Rijn naar Berlijn 1945. 237

  • -Het laatste Duitse sprankje hoop. 237
  • -Jalta. 239
  • -De Rijn, februari-maart 1945. 244
  • -Het Ruhrgebied april 1944. 249
  • -Hitlers machteloze woede. 250
  • -De race door West-Duitsland. 251
  • -In de Führerbunker. 256

Noordoost-Nederland bevrijd.. 260

Het einde van de Tweede Wereldoorlog. 268

  • -Europa na de bevrijding. 270

Nawoord.. 272

Bijlage 1 : Opmaat naar WOII. 274

  • -De As-mogendheden. 274
  • -Der Anschluss. 275
  • -Europa 1939 – april 1940.. 275

Bijlage 2: Operatie Market per dag. 278

Afkortingen en begrippen.. 284

Bronnen en Bibliografie. 286

Beeldverantwoording. 289

2 De Leiders

 Boek 3 Oorlog
apr 032015
 

De Leiders waren Hitler, Stalin, Mussolini, Churchill en Roosevelt. Uit welk milieu stamden ze, welke opleiding hadden ze genoten en hoe waren ze aan de macht gekomen? Op welke wijze bepaalden zij het oorlogsverloop en tenslotte de vraag die een ieder interesseert over mensen die heersten over leven en dood van miljoenen mensen, hoe gingen ze zelf dood?

Hitler:

…. dankzij de op gang gebrachte Hitlerkult, de verheerlijking van zijn persoon, kon hij, zolang zijn militaire zegens aanhielden, geen kwaad bij het Duitse volk doen. Pas nadat in 1943 de opmars in Rusland bij Stalingrad was vastgelopen, begon hij aanhang te verliezen. Nadien waren er geen spectaculaire veroveringen meer en moest hij zijn aandacht alleen nog richten op de verdediging van Duitsland…

Stalin:

… Stalin, keihard en een potentaat van de ergste soort, had veel vijanden, ook in zijn naaste omgeving. In de nacht van 1 maart 1953 was hij na een avondje dineren en film kijken met zijn naaste medewerkers laat thuisgekomen. Zijn bedienden hadden streng opdracht hem ‘s ochtends nooit te storen en af te wachten tot hij riep. De volgende morgen bleef het stil en niemand had de moed zijn kamer binnen te gaan…

Mussolini:

… Mussolini was, net als zijn vader, een overtuigde atheïst. In het devote Italië werd hem dat niet in dank afgenomen. Daar trok hij zich niet veel van aan. Tijdens zijn redevoeringen kwam hij onomwonden uit voor zijn ongelovigheid door zich in zijn speech tot God te richten en hem uit te dagen hem ter plekke dood te laten neervallen, hetgeen dan niet gebeurde, zodat het bewijs dat God niet bestond meteen overtuigend geleverd was…

Churchill:

… Met zijn ijzeren gestel, tomeloze iedere medewerker overtreffende energie, feilloze geheugen, analytische prioriteiten stellende creatieve geest en maximale gedrevenheid was hij de juiste man op de juiste plaats in een tijd dat dit soort leiderschap nog democratisch geaccepteerd kon worden. Dat hij van jongs af stotterde en lispelde was tijdens de flamboyante speeches die hij langzaam en met grote precisie en aplomb uitsprak, niet meer te merken…

Roosevelt:

… In 1921 kreeg hij kinderverlamming waardoor hij aan beide benen verlamd raakte. Een kreupele president was in zijn eigen ogen een beschadigde en minderwaardige president. Hij deed er dan ook alles aan om dit feit voor de wereld verborgen te houden, zodanig zelfs dat hij tijdens de twaalf jaar dat hij president van de Verenigde Staten was, nooit met krukken noch in een rolstoel werd gefilmd of gefotografeerd … dacht men, tot er in 2013 toch nog een klein filmpje opdook. In het zicht van camera’s hield hij zich staande met behulp van pijnlijke ijzeren beugels…

3 Hitler en zijn hofhouding

 Boek 3 Oorlog
apr 102015
 

Hitler en zijn Hofhouding. Hitler had zijn machtsimperium met zorg opgebouwd. Binnenlands regeerde hij via zijn partijnetwerk, militaristisch met behulp van het Duitse leger en de aan hemzelf ondergeschikte SS-onderdelen. Wie waren de kopstukken die hem dagelijks omringden? Wat voor vrouw was zijn vriendin, Eva Braun, die teneinde Hitlers aantrekkelijkheid bij het Duitse volk niet te schaden, altijd onzichtbaar was gehouden. Hoe ging het er in zijn buitenhuis Der Berghof aan toe? Tenslotte komt in dit hoofdstuk de persoon Hitler ter sprake, voor zover dat in zo’n kort bestek mogelijk is. Hij dorstte naar bloed, niet letterlijk maar in zijn fantasieën, zei een van zijn naaste medewerkers.

… Hitlers wilsuitstraling kwam uit zijn ogen, ogen waar tijdgenoten keer op keer van getuigen. Matte, met een waas bedekte ogen zegt Speer, een zeldzaam doordringende blik zegt Gerhard Boldt. Het waren zijn ogen, −noch grijs, noch blauw− met een starende, dode blik, die niet fonkelden of schitterden maar zo intens, beangstigend en vooral hypnotiserend en doordringend waren die hem tot de onomstreden leider maakten. Het was een blik die alle energie uit je wegzoog, zoals Speer opmerkte.

…Hitlers dagindeling was een aanslag op zijn medewerkers. Hij stond om twaalf uur op. Op de Berghof was er na zijn ontbijt om half twee ’s middags een stafbespreking. Wanneer deze was afgelopen gingen Hitler en sommigen van zijn staf naar de salon, waar Eva Braun, haar vriendinnen en de secretaresses zich bevonden in afwachting van de lunch, die met enig ceremonieel plaatsvond.

4 De oorlogshandelingen vòòr 1940

 Boek 3 Oorlog
apr 032015
 

In De oorlogshandelingen vóór 1940 wordt kort beschreven hoe deze Tweede Wereldoorlog is ontstaan. Ter sprake komen Mussolini die een Groot Romeins Rijk wilde stichten, het Molotov-Ribbentrop-pact waarin Duitsland en Rusland een niet-aanvalsverdrag sloten en de Duitse inval in Polen, waardoor Frankrijk en Engeland aan Duitsland de oorlog verklaarden. De Duitse inval in Denemarken en Noorwegen maakte duidelijk dat Duitsland na Polen de blik noord- en westwaarts zou richtten en vervolgens niet meer te stoppen was.

…Na de verovering van Polen werd de adem voorlopig zeven maanden ingehouden. Er was een oorlogsverklaring geweest maar op het vaste land werd geen schot gelost. De Duitsers moesten bekomen van hun eerste grote aanvalsoorlog sinds 1914. Zij herstructureerden en hergroepeerden hun legers. Frankrijk en Groot-Brittannië haastten zich hun land te bewapenen en te mobiliseren. The Phoney War was on, er werd een nep-oorlog gevoerd…

5 De Duitse inval in Nederland

 Boek 3 Oorlog
apr 032015
 

De Duitse inval in Nederland werd al een jaar verwacht. Van Kleffens, minister van Buitenlandse Zaken vertelt over de pogingen de hij deed neutraal te blijven en op welke wijze dat hopeloos mislukte. Nederland werd gemobiliseerd en nam maatregelen. Op 5 mei 1940 vielen de Duitsers Nederland, België en Frankrijk binnen. Hoe verliep de strijd en hoe ervoer Claire deze tijd? Ook beschrijft zij haar gevoelens bij de capitulatie. Zij gaf de moed niet bij voorbaat op ‘wij krijgen nog een kans het hen betaald te zetten’. Hoe verliepen die eerste maanden van de bezetting?

…Om half twee ‘s nachts besloten de beide ministers even te slapen. Er zou nog een zware dag volgen. Het was een wel heel korte rust. Nog vóór half drie werd Van Kleffens door zijn vrouw gewekt. Een vreemd dreunend geluid had haar onrustig gemaakt. Om 4 uur kwam het bericht dat een aantal vliegvelden was gebombardeerd. Mevrouw van Kleffens opende de gordijnen, er stroomde daglicht binnen…

…Dat de strijd om Den Haag niet vlot verliep maakte Hitler razend. Hij had een groot deel van de luchtlandingen rond de stad zelf bedacht en stelde de bevelvoerende generaal Hans graf von Sponeck, die ook nog eens nauwelijks aan een eerloze gevangenneming door de Nederlanders was ontsnapt, voor de mislukking aansprakelijk…

6 Dagboek jaarwisseling 1940/1941

 Boek 3 Oorlog
apr 032015
 

Dagboek jaarwisseling 1940/1941. Laten we alle ellende die wij te verwachten hebben maar met een positief gemoed tegemoet treden, schreef zij.

…Het is een raar gevoel dat we een tijd tegemoet gaan waarin verbazingwekkende en schokkende gebeurtenissen ons deel zullen zijn. We moeten er wel doorheen en dan kun je het beter met een positief gemoed aanvaarden…

7 Het Verzet

 Boek 3 Oorlog
apr 092015
 

Het lange hoofdstuk over Het Verzet is onderverdeeld in sabotage, stakingen, spionage, onderduikers en de verzetsgroepen, van de dierbare kleine groep De Geuzen, alle grote en veel kleine verzetsgroepen daartussenin, tot de laatste, de BS, de later zo omstreden Binnenlandse Strijdkrachten. De ruzie om de macht tussen de Ordedienst,de Raad van Verzet en de Landelijke Organisatie (LO) was onverkwikkelijk. Hoeveel mensen van een verzetsgroep lid waren was per organisatie niet altijd bekend. Het hoofdstuk wordt besloten met Walraven van Hall, de man die het Nationaal Steunfonds, de financiële poot van het verzet, oprichtte en als ‘Premier van het Verzet’ leidde. Hij stierf in het harnas.

… Dat sabotage niet de handigste manier was om het de Duitsers moeilijk te maken werd in bijna iedere familie omstandig besproken. De meningen waren altijd verdeeld. De allerfelsten wilden aan het begin van de oorlog zelfs leven en goed wagen om de Duitsers dwars te zitten en hun minachting openlijk te uiten…

… Niemand geloofde meer aan welke goede bedoeling van de Duitsers ook. De haat tegen de onderdrukker laaide definitief en hoog op. Hij heeft het deel van de Nederlandse bevolking dat dit bewust heeft meegemaakt ook na de oorlog nauwelijks meer kunnen verlaten…

… Spionage was bepaald niet hightech. Men stond langs de weg om in zijn verscholen opschrijfboekje op te tekenen hoe de langstrekkende transporten waren samengesteld. In het begin van de oorlog werden de berichten zelfs met postduiven verzonden. Soms beschikte men over radiografische toestelletjes. Later…

… Een onderduiker moest, om een kans op plaatsing te hebben, wel enige vaardigheden inbrengen om op het onderduikadres van nut te kunnen zijn. Mensen die verstand van of ervaring met boerenwerk hadden waren snel te plaatsen. Kantoorklerken bevonden zich aan de andere kant van het spectrum …

… In het proefschrift dat J.W.M. Schulten over de Ordedienst (OD) schreef figureert op koningin Wilhelmina na, geen enkele vrouw. De organisatie en het wezen van de Ordedienst was gestoeld op de mannelijke militaire gedachte. Vrouwen hoorden daar niet bij. Alleen al door dit feit kan, wat de Ordedienst betreft, van een uitzonderlijke ondergrondse kern worden gesproken…

… Men was algemeen van oordeel dat men in Londen wel erg slecht op de hoogte was van de verhoudingen in het verzet. Ze hadden daar immers moeten weten dat niemand met de Ordedienst wilde samenwerken…

…Walraven van Hall, Premier van het Verzet was hij. Hij stierf in het harnas als een groot admiraal op het moment dat de zeeslag al in het voordeel van het vaderland is beslist…

8 België en Frankrijk

 Boek 3 Oorlog
apr 032015
 

Hoe werden België en Frankrijk door de Duitsers veroverd en waarom moesten duizenden militairen van het strand bij Duinkerke worden gered? Frankrijk werd in tweeën gedeeld, de Vichy regering en de zogenaamde vrije Fransen.

… met Duinkerke als centraal punt, zaten de resterende geallieerde troepen machteloos in de val…

9 Slag om Engeland

 Boek 3 Oorlog
apr 032015
 

Toen de lage landen en de kust van Frankrijk in Duitse handen waren, overwoog Hitler de Slag om Engeland. Hoe hebben de Engelsen dit kunnen voorkomen en wat heeft Hitler verzuimd dat dit kon gebeuren? Heeft Dad’s Army echt bestaan?

… Indien de Duitsers gekozen hadden voor de strategische variant, het bombarderen van vliegvelden en het vernietigen van de klaar staande vliegtuigen en opslagplaatsen, was dit deel van de Slag om Engeland waarschijnlijk toch in hun voordeel beslist…

10 Italië 1940

 Boek 3 Oorlog
apr 032015
 

Italië 1940. Nadat de Duitsers zoveel succes hadden geboekt wilde Mussolini niet achterblijven. Hij pikte een stuk Franse Rivièra in en deed een poging Egypte in te palmen. Daardoor begonnen de eerste oorlogshandelingen in Noord-Afrika.

… Het onafhankelijke Egypte was Italië’s eerste prooi. De aanval werd van twee kanten ingezet, vanuit het zuiden vanuit Italiaans Somaliland (thans onderdeel van Somalië) en vanuit het westen, vanuit het door Italië gekolonialiseerde Libië…

11 Griekenland

 Boek 3 Oorlog
apr 102015
 

Griekenland. Ook Mussolini ging weer op het oorlogspad. Hij wilde de Balkan (olie!) bezetten. De weg erheen voerde over Griekenland. De Britten schoten de Grieken te hulp en omdat de Italianen alleen maar terrein verloren, moesten de Duitsers Mussolini bijstaan. De Britten dolven jammerlijk het onderspit.

… Ook voor de Duitsers was de slag om Kreta kostbaar geweest. Van de 11.000 hoog opgeleide parachutisten van generaal Kurt Student werden er zoveel, ruim 6.000, uit de lucht geschoten dat Hitler vanaf dit moment afzag van het ooit nog op grote schaal inzetten van luchtlandingstroepen. Student betreurde dit diep, zoals later nog is te lezen bij MarketGarden.

12 Dagboek jaarwisseling 1941/1942

 Boek 3 Oorlog
apr 032015
 

Dagboek jaarwisseling 1941/42. Claire is nog vol goede moed en er was zelfs nog een lekker Oudejaarsdinertje geweest.

Het is nu kwart voor zeven. Mel en ik drinken ons laatste borreltje op de eerste dag van het jaar 1942. Dat is op zich natuurlijk niet zo erg. We zijn best wel blij dat wij de bittere pil van 1941 achter ons hebben, maar … de rijke dagen zijn voorbij. Wij moeten ons aan de nieuwe tijden aanpassen…

13 Noord-Afrika

 Boek 3 Oorlog
apr 102015
 

De van 1941 tot 1943 op- en neergolvende strijd in Noord-Afrika en de generaals die daar de strijd bepaalden, zoals de Duitse generaal Rommel en, dankzij het feit dat Verenigde Staten van Amerika zich ook in de strijd hadden gemengd, de geallieerde generaals met hun onderlinge ruzies. Twee jaar vechten in de onmenselijke woestijn voor en na de twee slagen bij El Alamein. Verliezen, winnen, weer verliezen maar uiteindelijk, nadat er in Marokko en Algerije veel troepen aan land waren gezet, vluchtte het Duitse leger naar Sicilië.

…Terwijl de slag om Griekenland nog in volle kracht woedde werd een geheel onbekende divisie Die Deutsche Afrika Division (DAK) onder leiding van de rijzende ster, luitenant-generaal Edwin Rommel, op 14 februari 1941 bij Tripoli aan land gezet. De geallieerden dachten dat het wel los zou lopen met deze betrekkelijk kleine pantserdivisie. Het tegendeel was waar…

…Eerst moest er nog een nieuwe Britse bevelhebber worden benoemd. Na veel geschermutsel viel de keus eindelijk op luitenant-generaal Strafer Gott maar God was niet met hem. Na zijn benoeming vloog hij terug naar Caïro. Hij kwam om toen zijn vliegtuig door de Lufwaffe werd neergeschoten. Met hem ging een ervaren woestijnvechter verloren, een man die waarschijnlijk niet de fouten zou hebben gemaakt die zijn opvolger, de woestijn-onervaren luitenant-generaal Montgomery, zou maken. Deze werd tweede keus, omdat hij uiterst moeilijk in de omgang was en niet goed met Amerikanen overweg kon, zoals keer op keer zou blijken…

14 Dagboek jaarwisseling 1942/1943

 Boek 3 Oorlog
apr 032015
 

Dagboek jaarwisseling 1942/43. Er is nog een hoop ellende te melden. We zijn er alleen maar op achteruit gegaan, schrijft Claire. De joden weggevoerd, het land wordt leeggeroofd en de voedselsituatie is verslechterd.

… En wat te denken van de huizen langs de kust die door de Duitsers steen voor steen worden afgebroken en naar ‘Het Vaderland’ worden vervoerd om er hun eigen kapot gegooide fabrieken en huizen mee op te bouwen. En alle openbare en privé bezittingen die geroofd zijn en nog steeds gestolen worden, zodat men gedwongen wordt de helft van zijn bezit ergens te verstoppen, want we zien ze nog liever wegrotten dan dat ze in handen vallen van de moffen…

15 De zachte onderbuik van Europa

 Boek 3 Oorlog
apr 102015
 

De Zachte onderbuik van Europa noemde Churchill de Middellandse Zee waar de geallieerden in 1943 hun veroveringstocht voorzetten. De landingen in Sicilië verliepen goed maar de strijd was hevig. Mussolini en zijn fascisten kwamen ten val. Roosevelt, Stalin en Churchill kwamen in Teheran bijeen om afspraken te maken. Dat verliep bepaald niet in pais en vree. De Duitsers gebruikten Italië om de geallieerden zo ver mogelijk van hun moederland al een halt toe te roepen. Deze strijd duurde bijna twee jaren met als hoogtepunt de vier aanvallen op Monte Casino. Wat had de Italiaanse bevolking te verduren? De wilde en wrede Ghoums waren berucht en gevreesd. De Duitsers spaarden de Italiaanse cultuurgoederen waar ze maar konden. De geallieerde landing in Zuid-Frankrijk verliep uitstekend. Churchill trachtte eerst een ander plan door te drukken maar ving bot bij de Amerikanen. Hoe vaak kwam desertie voor en hoe werd daar door verschillende legerleidingen mee omgegaan?

…Moskou ontstak in woede en beschuldigde Washington van verraad. Men was dermate achterdochtig dat het conflict escaleerde zodat deze aanzet tot onderhandelingen nooit plaats heeft gehad. De messen werden geslepen maar niet aan het front. Eisenhower was geheel onkundig van de ruzie en ging door met zijn tocht naar Berlijn…

… De Russen en de Duitsers namen wat desertie betreft geen enkel risico. Zij voerden de op desertie staande straf, een nekschot, onmiddellijk na ontdekking uit. Het was alleen moeilijk om de deserteurs te vinden. Voor dat doel werden in het achter het front gelegen gebied SS-eenheden ingezet. Zij spoorden de deserteurs op en dwongen hen met het pistool naar hun gevechtseenheden terug te keren…

16 Oost-Europa 1941/1944

 Boek 3 Oorlog
apr 032015
 

Oost-Europa 1941/44. De door de SS-Einsatzgruppen uitgevoerde slachtingen van miljoenen mensen komen uitvoerig aan bod. Vervolgd wordt met de efficiënt verlopen inval in de Sovjet-Unie en de vergeefse strijd om Leningrad en Moskou. Vooral deze laatste mislukking betekende een omslag in de Duitse successen. Daar kwamen eind 1942 het drama van Stalingrad en het verlies van het 6e Leger van generaal Paulus bij. Vanaf dat moment trokken de Duitsers zich kundig terug. De redelijk goed verlopende aanval op Kursk in juli 1943 was een laatste poging de Russen te stoppen. Hitler beval beëindiging van de gevechten omdat de geallieerden in Sicilië waren geland. Hoeveel mensenlevens heeft de strijd in Rusland gekost?

…De gasvrachtwagens die eerst een oplossing leken, werden door de mannen van de Einsatzgruppen slecht verdragen. Tijdens de rit met de naakte mensen in de luchtdicht afgesloten vrachtauto’s, waar uitlaatgassen in werden gespoten, werden de angstkreten van de mensen hen te veel. Daar kwam bij dat aan het einde van de tocht, wanneer de nog warme en soepele lijken gelost werden, de rond zwaaiende armen en benen te veel aan levende mensen deden denken…

… In het Russische leger vochten vrouwen mee. In de verwerking van vrouwelijke krijgsgevangenen was door de Duitsers niet voorzien. Aanvankelijk werd er een order uitgevaardigd dat vrouwelijke soldaten moesten worden geëxecuteerd, maar daar kwam men later op terug…

… [een voetnoot]: Blitzkrieg is een veroveringstactiek die in twee onderdelen uiteenvalt. De strategische overval, de vijand wordt verrast t.a.v. tijd, omvang en hoedanigheid is de eerste component. Diep −soms honderden kilometers− doordringen op vijandelijke gebied, omsingeling en isolatie van de vijand, kortom een bewegingsoorlog die de vijand in paniek brengt, was de volgende fase…

17 Dagboek Jaarwisseling 1943/1944

 Boek 3 Oorlog
apr 032015
 

Dagboek Jaarwisseling 1943/44. Churchill heeft gezegd dat 1944 de beslissende strijd zal brengen. Ik ben er klaar voor, schrijft Claire.

… We zijn vanavond opgebleven. We hebben zelfs de klok moeten zetten. Nooit heb ik de radio en de BBC zo gemist als vanavond. Om 12 uur hebben we getoast en nooit tevoren waren onze wensen zo wel gemeend!! En dus ‘adieu 1943!’

18 De vluchtroute voor geallieerde piloten

 Boek 3 Oorlog
apr 032015
 

De vluchtroute voor geallieerde piloten. Van de tienduizenden over de Achterhoek vliegende bommenwerpers werd een groot aantal afgeschoten. De bemanningsleden die levend de grond bereikten werd als het maar enigszins mogelijk was, door de Ondergrondse verder geholpen. Hoe dit werd gedaan wordt verteld aan de hand van het verhaal van twee Amerikaanse piloten die in Azewijn, een klein dorpje in de Achterhoek, hun enorme bommenwerper in een noodlanding op een wei zetten, hem in brand schoten en met behulp van twee toegeschoten jongens uiteindelijk niet in handen van de Duitsers vielen maar door de ondergrondse naar het zuiden werden geleid.

… Met deze acht bemanningsleden was het echter bijna misgegaan. De woede van Joseph Goebbels over het meedogenloze bombardement op Dresden in de nacht van 13 op 14 februari 1945, waarbij viervijfde deel van de stad werd verwoest en ongeveer 30.000 burgers werden gedood, was zo groot dat hij Hitler het voorstel deed de Geneefse Conventie van 1929 aan zijn laars te lappen en alle 40.000 geallieerde krijgsgevangen vliegtuigbemanningen met behulp van twee nieuwe gifgassen, Tabun en Sarin, te vergassen. Hitler stemde in, maar…

… Claires dagboek: ‘De bommenwerpers vlogen rustig en majestueus verder. Het was een indrukwekkend gezicht, iets dat we, tezamen met het geluid, nooit meer zullen vergeten’. Daar had Claire volledig gelijk in. Het was prachtig om te zien. De herdenkingsvluchten van de laatste jaren zijn er een zwak aftreksel van. Zij missen het massale: de gedeeltelijke verduistering van de hemel die er overdag mee gepaard ging, maar het allerbelangrijkste dat eraan ontbreekt is het geluid. Iedereen die deze zware, constant van toon zijnde, steeds maar aanhoudende vliegtuigbrom in zijn jeugd heeft gehoord, zal hem zijn leven lang niet meer vergeten…

19 Van Normandië naar de Rijn

 Boek 3 Oorlog
apr 102015
 

Van Normandië naar de Rijn. Na de geslaagde landing in juni 1944 van vijf divisies op de stranden van Normandië ontbrandde er een bloedige strijd die twee maanden later zijn beslag kreeg in de slag rond Fallaise, waar de stank van kadavers nog weken lang het ademen onmogelijk maakte. Daarna kwam Parijs in zicht. Charles de Gaulle kreeg zijn finest hour ondanks een scherpschutter in de Notre Dame. Antwerpen werd op 3 september bereikt. Toen de herfst begon werden bij de Amerikanen de legers lam gelegd door schandalige en corrupte logistiek. Montgomery bereidde, met instemming van Eisenhower, Market Garden voor. Het plan mislukte niet door gebrek aan inzet, wel door onderlinge ruzies tussen generaals en vooral door het slechte weer. De strijd wordt op de voet gevolgd. De haven van Antwerpen kon pas functioneren wanneer de Duitsers verjaagde zouden zijn van de oevers van de Westerschelde.

…De geallieerden hadden bij de landing in Normandië in juni 22 miljoen (!) jerrycans brandstof aan land gebracht, maar in augustus was de helft daarvan weg, verdwenen, onderhands verkocht aan Franse boeren of via privé handeltjes op de zwarte markt terechtgekomen… Corruptie ligt in iedere grote organisatie op de loer, zeker als het grote voorraden in een verarmd land betreft. Het zou tot op zekere hoogte zelfs met een korrel zout zijn genomen indien de bevoorrading van de troepen vlot en efficiënt zou zijn verlopen. COMZ werkte echter volgens het bureaucratische boekje en het boekje was heiliger dan de nood van de legers. Een leger dat optrekt wil brandstof, veel brandstof…

…Neillands baseerde zijn boek op intensieve studies van militaire bronnen −Duitse, Britse en Amerikaanse− maar ook op persoonlijke interviews met veteranen. De lezer zou volgens hem eerst eens af moeten rekenen met geromantiseerde verhalen als A Bridge Too Far. Deze titel roept een verkeerde suggestie op. Het was ‘geen brug te ver’. Het was wel degelijk haalbaar geweest mits −met name tijdens de voorbereidingen− door het opperbevel de juiste beslissingen waren genomen. Op dit aspect wordt in dit overzicht meermaals ingegaan…

… Hebben Gavin en Brereton zich door Browning laten bepraten? Browning die zijn zinnen gezet had op een hoofdkwartier op een hoogte vanwaar hij goed radiocontact kon maken met alle divisies en de leidersrol voor zich kon opeisen voordat de hoger in rang zijnde generaal Horrocks twee dagen later het strijdtoneel zou gaan betreden en het opperbevel zou overnemen? Luitenant-kolonel John Frost, de latere held van de Arnhemse brug, beaamde dit ten volle: op D-day zou het een eitje zijn geweest en toch kon de 82e Divisie maar één bataljon vrijmaken omdat ze zo nodig de Groesbeekse hoogten zeker moesten stellen om daar het hoofdkwartier van het Legerkorps te vestigen…

…De mannen van het 1st Airborne kregen geen warm onthaal van hun Amerikaanse collega’s in Nijmegen. ‘Verdomme, is dat nu vechten? en zeven f*** dagen je even inspannen en nu lekker terug naar moeder de vrouw?’ werd hen nageroepen. Een soldaat die een slag verliest heeft behalve de tegenstander die hij niet kon verslaan nóg meer vijanden…

20 De aanslag op Hitler

 Boek 3 Oorlog
apr 032015
 

De aanslag op Hitler. In de tijd tussen de landing in Normandië en Market Garden werd een aanslag op Hitler gepleegd. Naar aanleiding hiervan wordt nader ingegaan op Hitlers gezondheid en de charlatan die hem dagelijks een cocktail stoffen inspoot, waardoor de gezondheid van de Führer zichtbaar achteruitging.

…De pers heeft lang uitgedragen dat het er de daders van de aanslag om te doen was het zielige onderdrukte Duitse volk dat zo veel honger en bombardementen over zich heen kreeg en zoveel doden had moeten incasseren, heeft willen verlossen van de dictator die dit alles over hen had afgeroepen. De daders waren echter geen vurige democraten. …

…Hoewel Hitler omringd werd door artsen en adviserende artsen, was de strijd om de positie van persoonlijke lijfarts scherp geweest. Deze was, dankzij Eva’s protectie, negen jaar geleden al gewonnen door dokter Morell, een onbeschofte, viezige, onverzorgde kruiper en geldwolf. Bovendien was de man een charlatan van de ergste soort. Hij verdiende grof geld met de fabricage, verkoop en afzet van medicamenten en ongedierte bestrijdingsmiddelen aan het Duitse leger. Hij bespeelde Hitler…

21 De Betuwe, Limburg, Brabant en Zeeland

 Boek 3 Oorlog
apr 102015
 

De Betuwe, Limburg, Brabant en Zeeland. De bewoners van de Betuwe werden massaal geëvacueerd. Hun land werd onder water gezet. Zuid Limburg werd snel bevrijd maar Noord-Limburg en Oost-Brabant leden onder fronten die zich maanden lang in hun woongebied verplaatsten. Om eindelijk gebruik te kunnen maken van de haven van Antwerpen werden de Westerschelde-oevers van Duitsers ontdaan. Twee maanden lang werd hier fel om gestreden. Breskens, Woensdrecht en de Sloedam werden met grote verliezen veroverd. Black Friday was voor de Canadezen een zwarte dag, het dagboek van een Canadese soldaat liegt er niet om. Het bombardement van Walcheren, de inundatie van het eiland en tenslotte de verovering van het eiland, het ging allemaal wel de goede kant op maar de offers waren groot.

… Achteraf kan de vraag gesteld worden waar de burgerbevolking in oorlogstijden het meeste onder lijdt, een gevechtsfront dat heen en weer golft over hun woongebied zoals in Overloon het geval is geweest, een watersnoodramp zoals in de Betuwe en in Zeeland is voorgekomen of uitgehongerd worden zoals dat in het westen van Nederland is gebeurd. De publiciteit die deze vormen van oorlogsleed na de oorlog kreeg heeft grote nadruk gelegd op de hongerwinter in het Westen van het land. Het leed in watergebieden zoals de Betuwe en Zeeland, bleef nationaal onderbelicht, terwijl de naweeën in de vorm van jarenlang achtergebleven oogsten en verloren gegane inboedels en vee, jaren langer hebben geduurd…

…[Hoogerheide/Woensdrecht] De Duitsers zaten in hooggelegen versterkte stellingen. Ze hadden hun kanonnen, geweren en mitrailleurs op ons gericht. Als lammetjes onderweg naar het slachthuis, beesten die niet weten welke slachting hen te wachten staat, lagen wij daar op een spoordijk, in stomme verbazing omhoog kijkend over een 1100 meter lang open bietenveld. De order om aan te vallen kwam om 11.30 uur. We moesten bij daglicht aanvallen in een vlak open golvend landschap zonder enige dekking, in een door stromende regen overstroomd land met booby traps en landmijnen. On that Bloody Friday the 13th! (Joseph Mad in The forgotten Battles of The Scheldt)…

22 Het Ardennenoffensief

 Boek 3 Oorlog
apr 032015
 

Het Ardennenoffensief. Er broeide iets in ‘t Zonnehuis, het door de Duitse generaal Model in beslag genomen huis naast Claire in Terborg. Er was een heel belangrijke gast. Er werd een laatste aanval gepland. Deze poging van Hitler om de geallieerden zoveel schade toe te brengen dat zij bereid zouden worden gevonden om vredesonderhandelingen te beginnen en gezamenlijk de Russen een halt toe te brengen liep op niets uit. De geallieerden wilden het in het begin helemaal niet geloven. De Duitsers in de aanval, in die onbereikbare Ardennen? Dat kon toch niet. Met heel veel moeite en onderlinge generaalsruzie werd het probleem bij Bastenaken eindelijk opgelost. Ook de burgers hadden een moeilijke en vooral ijskoude kerst.

…Degene die zich niet aan deze afspraak (over strikte geheimhouding) hield was Hitler zelf. Hij was zo vervuld van zijn nieuwe plannen dat hij tijdens een lang telefoongesprek met Goebbels op diens verjaardag, 18 oktober, met hem het laatste nieuws over de plannen besprak. Ook Frau Goebbels moest aan de telefoon komen. Na afloop van het gesprek met haar Führer kwam zij met tranen van dankbaarheid in de ogen bij de andere gasten terug en meldde dat het Duitse volk met Kerstmis het grote geschenk van een militaire overwinning van hun Führer in ontvangst zou mogen nemen…

… Het aantal doden, gewonden en vermisten lijkt aan beide zijden ongeveer gelijk te zijn, rond 100.000 man. Ook de burgerbevolking betaalde een hoge prijs, circa 3.000 burgers kwamen om…

24 Van de Rijn naar Berlijn

 Boek 3 Oorlog
apr 032015
 

Van de Rijn naar Berlijn. In Jalta verdeelden Roosevelt, Stalin en Churchill de buit. Niet dat de stemming goed was. Roosevelt, ziek en zwak, gaf Stalin op veel punten zijn zin. Polen werd opgedeeld. Eindelijk begonnen de geallieerde offensieven vrucht af te werpen. De Rijn werd gepasseerd, het Ruhrgebied werd veroverd en zowel Russen als geallieerden trokken op naar Berlijn. In de Führerbunker kwamen de laatste getrouwen bij elkaar, Hitler stelde zijn testamenten op, trouwde met zijn vriendin en pleegde zelfmoord. Hij was niet de enige. Alle vijf kinderen Goebbels kregen een fatale injectie.

…De opluchting bij Roosevelt dat Stalin aan de strijd tegen Japan zou gaan deelnemen was zo groot dat hij Stalin over de Poolse kwestie in alles zijn zin gaf…

…De Duitse herstelbetalingen zouden bestaan uit dwangarbeid en een bedrag in geld…

…De eis tot dwangarbeid werd wat de Sovjet-Unie betreft ingelost door de drie miljoen Duitse krijgsgevangenen niet naar huis te laten gaan. Van hen overleefde een derde deel deze gevangenschap niet…

…Zoals de Amerikaanse generaal Patton na de oorlog terecht opmerkte: het is grappig (amusing) te bedenken dat wij de Onafhankelijkheidsoorlog (1775-1783) zijn begonnen om de mensenrechten te verdedigen, de Burgeroorlog (1861-1865) om de slavernij af te schaffen en dat wij nu op beide principes zijn teruggekomen…

…Hitler en mevrouw Hitler dineerden die avond in hun eigen kamertje. In dat wat er nog van de Rijkskanselarij over was werd een dansfeest gegeven. De feestgangers vierden op luidruchtige wijze een paar op het allerlaatste moment gesloten huwelijken en waren noch door Hitlers bevelen noch door andere aanwezigen in de bunker daarvan te weerhouden. Het voorzag de bunker van een macaber achtergrondgeluid.

25 Noordoost Nederland bevrijd

 Boek 3 Oorlog
apr 032015
 

Noordoost Nederland bevrijd. Claire vertelt over de verschrikkelijke nacht die aan hun bevrijding voorafging. Voor het verhongerde westen van Nederland werden noodmaatregelen getroffen.

…De verbazing in geallieerde kringen, met name over het faciliteren van de aanvoer van voedsel (naar West-Nederland), was groot. Gerbrandy sprak er op 15 april met Churchill over die –zo wordt geschreven− er met moeite zijn goedkeuring en medewerking aan gaf. Hij vertrouwde het eerst niet…

…Nederland staat in Europa alleen met het uitroepen van 5 mei tot Nationale Bevrijdingsdag. Het is een keuze die vraagtekens oproept omdat er op 5 mei slechts een einde kwam aan de onderhandelingen over de wapenstilstand, die op die 5e mei (bij gebrek aan een schrijfmachine) niet in een officieel document werden vastgelegd. Ze hadden dus nog herroepen kunnen worden. Vijf mei is alleen maar de dag die volgt op 4 mei, de dag van het ondertekenen van de capitulatie van alle Duitse troepen. Het staken van de gevechten in Europa vond pas op 8 mei plaats.

26 Het einde van de Tweede Wereldoorlog in Europa

 Boek 3 Oorlog
apr 032015
 

Het einde van de Tweede Wereldoorlog in Europa. Waarom zijn 4 en 5 mei in Nederland uitgekozen tot bevrijdingsdagen, terwijl heel Europa voor de dag van de Duitse capitulatie, 8 mei, koos?

…Europa heeft er hopelijk van geleerd. Het besef dat dit nooit meer mag gebeuren zou er bij iedereen van jongsaf ingehamerd moeten worden. Oorlogen gebeuren niet alleen op TV in gebieden waar de kiezers geen band mee hebben, waar ze andere kleren dragen, waar ze andere talen spreken die wij niet verstaan, maar oorlog kan, door verkeerde leiders te kiezen, plotseling op de eigen stoep staan. Om dit te voorkomen moet er eenheid zijn, een grote overkoepelende gemeenschap die verhitte gemoederen tot rust kan brengen…

…De Europese Unie brengt een Verenigde Staten van Europa ondanks nationalistische tegenstanden hopelijk steeds een klein stukje dichterbij. Dat er aan de uitvoering nog veel hapert, doet niets af aan het doel en de basiswaarde. Elk land, elke leider die uit populistische motieven aan de eenheid van Europa knaagt en groepen tegen elkaar ophitst, loopt gevaar de oorzaak van een brandhaard in Europa te zijn, een vuur dat zich kan uitbreiden tot aan het eigen land, het eigen woondomein, de eigen familie. Miljoenen gaven ongewild hun leven in de Tweede Wereldoorlog, laat het niet vergeefs zijn geweest.

27 Nawoord

 Boek 3 Oorlog
apr 032015
 

Nawoord. Zowel de nazi’s als de geallieerden beriepen zich op Gods steun. Hoe is dat te verklaren?

… Was deze oorlog misschien een strijd op hoog niveau tussen Goed en Kwaad, met het doel de wereld te vernieuwen?Was dit dan het doel waarvoor zo velen zonder het te weten wereldwijd hun leven hebben moeten geven?

….Moest er weer een stapje voorwaarts worden gezet? Dan rest slechts de verzuchting, had het niet op een beetje minder verdrietige wijze gestalte kunnen krijgen?…

31 Bronnen en Bibliografie

 Boek 3 Oorlog
apr 032015
 

Bronnen en Bibliografie.


Oorlogshandelingen in Europa

– Ambrose, Stephen E., D-Day 6 juni 1944, Roularta Books, Brussel, 2003 (Engelse uitgave 1994).
– Boldt, Gerhard en Ernst A. Hepp, Die letzten Tage, Rowohlt Verlag, Hamburg-Stuttgart, 1947.
– Brent, Jonathan en Vladimir P. Naumov, Stalin’s last crime, The Doctors’ plot, John Murray Publishers, 2003.
– Cartier, Raymond, Der Zweite Weltkrieg band 1, 2 und 3, Lingen Verlag Köln, vertaling uit het Frans‚ La Seconde Guerre Mondial‘, 1967.
– Corrigan, Gordon, The Second World War, A Military History, Atlantic Book, London, 2010.
– Deurvorst-Yeates, Claire en Lied Deurvorst, Imagine a perfect, cloudless May day, e-book in Engelse taal, 2012.
– Dildy, Douglas C., Dunkirk 1940 Operation Dynamo, Osprey Group 2010.
– Eberle, Hendrik en Matthias Uhlt, Das Buch Hitler, Geheimdossier für Stalin, Bastei Lübbe Taschenbuch, 2007.
– Gent, Tobias van, Het falen van de Nederlandse gewapende neutraliteit september 1939 – mei 1940.
– Gooren, R.H.E., Hoofdstuk 4, De Slag om de Westerschelde, Christ Klep en Ben Schoenmaker, De Bevrijding van Nederland 1944-1945, Sdu Uitgeverij, 1995.
– Hackett, general Sir John Hackett, I was a stranger, Pimlico, 1987.

– Hawkins, Desmond, War report, D-Day to V-day, 1946.

– Heinze, Dr. Dieter, Rollender Nachschub, Deutsche Militärzeitschrift, 31 juli 2010.
– Hitler, Adolf, Mein Kampf, 1924.
– Johnson, Boris, The Churchill Factor, 2015.
– Kleffens, E.N. van, The Rape of the Netherlands, London, 1945.
– Klep, Christ en Ben Schoenmaker, De Bevrijding van Nederland 1944-1945, Sdu Uitgeverij, 1995.
– Laat, Niels de, De Gelderlander, De Waalbrug was niet kapot te krijgen, 26 oktober 2013.
– Manvell, Roger en Heinrich Fränkel, Goebbels his life and death, Pyramid, 1961.
– McNab, Chris, Hitler’s Master plan 1933-1945, The essential facts and figures for Hitler’s Germany. Amber Books, London, 2011.
– Meyer, Hajo G., Het einde van het jodendom, Vassalucci, 2003.

– Montefiore, Semon Sebag, Why Stalin loved Tarzan and wanted John Wayne shot, The Daily Telegraph, London, 24-08-2010, 2010.

– Misch, Rochus en Nicolas Bourcier, Ik was lijfwacht van Hitler, Uitgeverij van Halswijck – Leuven, 2008. Oorspronkelijke uitgave J’étais garde du corps d’Hitler, 2006.
– Neillands, Robin, The Battle for the Rhine 1944, Arnhem and the Ardennes, the Campaign in Europe, Cassell Military Paperbacks, 2005.
– Origo, Iris, War in Val d’Orcia, David R. Godine Publishers, Jaffrey, New Hampshire, 1984.
– Reybrouck, David van, Congo een geschiedenis, De Bezige Bij, Amsterdam, 2010.

– Rhodes, Richard, Masters of Death, the SS-Einsatzgruppen and the invention of the holocaust, Vintage Books, Random House, New York, 2002.

– Rosendaal, Joost, De bevrijding in Beeld Van Neerpelt tot Wesel, 1944-1945, Vantilt/fragma, Nijmegen, 2014.
– Seewald, Berthold, Die Welt, Warum Paulus den Ausbruch aus Stalingrad verpasste, 2013.
– Steenbeek, Wilhelmina, Rotterdam, de Duitse inval in Nederland, 1974.
– Sydow, Chrystoph, Der Spiegel, Schlacht von Stalingrad, Hitlers feiger Feldherr, 2013.
– Trevor-Roper, Hugh, The last days of Hitler, 7th edition, Pan Books, 1995-2012.
– Waal, Edmund de, The Hare with amber Eyes, a hidden inheritance, Random House, 2010.

– WikipediA, The Free Encyclopaedia, 2013/4.

– Wilmot, Chester, The Struggle for Europe, Collins London, 1952.

– Wesseling, H.L. De Man die nee zei, Charles de Gaulle, 1890-1970, Uitgeverij Bert Bakker, Amsterdam, 2012.


Verzet

– Boot, J.J.G., Burgemeester in bezettingstijd, Uitgeverij Semper Agendo N.V. Apeldoorn, ongedateerd.
– Bruil Traanboer, Leo E., Wisch in bezettingstijd, 1987.
– Dungen, dr. P. van den, De Zwarte Kameraden, Van Holkema & Warendorf/Unieboek Weesp, 1984.
– Geven, Ger, Verzet in de Achterhoek, 2009.
– Het Grote Gebod, gedenkboek van het verzet in LO en LKP, deel I en deel II, 4e druk, Uitgeversmaatschappij J.H. Kok – Kampen, 1989.
– Hoogeweegen, Eduard A.P.M. (1934), zoon Eduard Hoogeweegen (1905-1975) en Valeria Hoogeweegen-Basilewitch (1911-2003).
– Jong, dr. L. de , De Duitse Vijfde Colonne in de Tweede Wereldoorlog.
– Jong, dr. L. de, Het Koninkrijk der Nederlanden, delen 6 (1975), 7 (1976), 8 (1978), 10 (1980), 13 bijlagen (1988) en register op de wetenschappelijke editie (1994), Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie, Martinus Nijhoff.
– Liemburg, A.J., 2-III-II R1 en het verzet in de Achterhoek, 1976.
– Limburgs Museum, de digitale vraagbaak.
– Nederkoorn, W.P. en G.J.B. Stork, Er op of er onder, Hoe Achterhoek en Lijmers de Duitse bezetting doorstonden, Gijsbers & van Loon en Uitg. Mij C. Misset N.V. , 1946.
– Nieweg H., Geschiedenis van een Gelders Streekvervoerbedrijf, zeventig jaar Geldersche Tramweg-Maatschappij, 1960.
– Oyen jr, G.J. van, De Binnenlandse Strijdkrachten, Banden I en II, Departement van Defensie, Sectie Krijgsgeschiedenis, Koninklijke Landmacht, 1972.
– Paape, Harry, De Geuzen, De eerste verzetsgroep 40-45, Vereeniging ter Bevordering van de Belangen des Boekhandels Amsterdam, boekenweek geschenk 1965.
– Rüter, dr. A.J.C., Rijden en Staken 1940-1945, Martinus Nijhoff, 1960.
– Sadi Kirschen, Gilbert, Zes vrienden komen hedenavond, Dutch edition, Six amis viendront ce soir, Nicholson & Watson, Brussel, 1946.
– Schaap, Erik, Walraven van Hall Premier van het verzet (1906-1945), Stichting Uitgeverij Noord-Holland, Wormer 2006.
– Schulten, J.W.M., De Geschiedenis van de Ordedienst, mythe en werkelijkheid van een verzetsorganisatie, proefschrift, 1998.
– Tricht, Coen van, De Ondergrondse, Landelijke Organisatie Onderduikers (LO) Knokploegen (KP), Uitgeverij Aspekt, 2008.
– Wellenstein, E.P. ‘Mom’, Nummers die een ziel hebben, Athenaeum – Polak & Van Gennep, Amsterdam 2013.


Piloten

– Azem, van ‘t Hof tot heden, 2003.
– Bennink, Henny, Bezetting en Verzet, De Gemeente Lichtenvoorde en de omliggende gemeenten in de Tweede Wereldoorlog, Uitgeverij Fagus, 2005.
– La Ligne d’Evasion Comète, www.cometeline.org.
– Oudheidkundige Vereniging Bergh, www.berghapedia.nl.
– Rhebergen, Peter en Wim, Vermist boven de Achterhoek, Uitg. Lunet Naarden, 1991.
– Rijnhout, Bart M., In dienst van hun naaste, Hulp aan Amerikaanse piloten in de Tweede Wereldoorlog, Lanasta, Emmen 2012.

32 Beeldverantwoording

 Boek 3 Oorlog
apr 032015
 

Beeldverantwoording.
Omslag – http://www.zona-militar.com
Tweede Wereldoorlog – www.u-s-history.com
De Tweede Wereldoorlog volgens Jannes – Jannes Deurvorst
Claire Deurvorst-Yeates – familiearchief
Hitler – http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/
Stalin – http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/
Mussolini – http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/
Churchill – http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/
Roosevelt, F.D. – http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/
Inval Duitse leger in Nederland – The Rape of The Netherlands, Van Kleffens
Fall Gelb, afsluitende fase – http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/
France occupée http://nl.wikipedia.org/wiki/Vichy-Frankrijk
Noord Afrika – http://wwiimaps.homestead.com/files/Africa41x1.jpg
Middellandse Zee – www.naval -history
The Western Desert Battle 1941 – http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons
Noord-oost Libië – The second World War, Gordon Corrigan
Gevechten in Algerije en Tunesie – http://desertwar.net/
Sicilië – http://www.texasmilitaryforcesmuseum.org/ 443rd AAA Association
Operation Torch – ww2-weapons.com
De strijd in Italië in 1943/44 – http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons
De Goums – http://fr.wikipedia.org/wiki/Goumiers_marocains#mediaviewer/Fichier:Goum_in_Yank.jpg
Aanvalsplannen vanuit Italië – The Struggle for Europa, Chester Wilmot
Operation Dragoon – http://medalsofengland.com/
Noord Italië Duitse verdedigingslinies – http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons
Operatie Barbarossa https://en.wikipedia.org/
Slag bij Kursk – http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons
Kaart Achterhoek – Bosatlas
Interieur Flying Fortress B 17-g – http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/
Myrle Stinnett en Carl Glassman – Agje Garben
Landing in Normandië – D-day startpagina
Canvasbootjes – http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/
Dropzones Market Garden http://en.wikipedia.org/wiki/
Strijd om de Scheldoevers http://www.canadiansoldiers.com/history/
De Sloedam – http://www.herdenking.nl/nieuw/images/Kaarten/sloedam
Waarschuwing Walcheren – http://www.herdenking.nl/nieuw/images/Kaarten/sloedam.
Ardennenoffensief, The Struggle for Europa, Chester Wilmot
De strijd om Bastenaken – http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/
Hitlers Europa 1944-1945 – The Struggle for Europa, Chester Wilmot
De Curson Linie – http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/
De oversteek over de Rijn – http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons
De Ludendorff Brücke – http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons
Der Führerbunker, The Last Days of Hitler, Trevor-Roper
De bevrijding van Nederland 1944-1945, Klep en Schoenmaker
Het einde van de Tweede Wereldoorlog – http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons
Noord-Oost Afrika – Horizon-creativity.blogspot.com
De Oosterbeekse Enclave –http://www.palba.cz/albums/
Van Nijmegen naar Arnhem – http://en.wikipedia.org/wiki/